یکی از تست‌های آزمایشگاهی رایج در انسان و حیوانات، شمارش کامل خون یا همان CBC است، که جهت تشخیص و ارزیابی بسیاری از بیماری‌ها مثل کم‌خونی‌ها، عفونت‌ها و … مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تست معمولاً شامل تعیین تعداد، نوع، شکل و اندازه‌ی سلول‌های خونی است. سلول‌های موجود در جریان گردش خون به طور کلی به سه نوع تقسیم می‌شوند که شامل سلول‌های سفید خون (لکوسیت)، سلول‌های قرمز خون (اریتروسیت)، و پلاکت‌ها (ترومبوسیت) هستند. در بسیاری از بیماری‌ها ممکن است تغییراتی در تعداد، شکل و یا اندازه‌ی این سلول‌ها رخ دهد، بنابراین شمارش کامل خون می‌تواند در تشخیص بیماری‌ها بسیار راه‌گشا باشد.
برخی موارد نظیر بارداری، مشکلات قلب، کم‌خونی و دیابت، می‌توانند باعث شوند که نتیجه‌ی آزمایش مخفی شود و تست ESR دقیق نباشد. بنابراین پزشک در برخی موارد به تشخیص خود این موارد را لحاظ نموده تا تفسیر مناسبی را از نتیجه‌ی آزمایش بدست آورد.
امروزه درصورتی که پزشک مشکوک به وجود بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتویید، پلی میالژیا روماتیکا و یا آرتریت سلول ژانت باشد، این تست را تجویز خواهد کرد.
معمولا گلبول‌های قرمز خون، بعد از ۱۲۰ روز از تولید آنها از بین می‌روند. گاهی ممکن است که تحت عوامل متعدد نظیر سنگ‌های کیسه صفرا و پانکراس، تومورهای پانکراس، تخریب غیرعادی گلبول‌های قرمز در آنمی‌ها، بیماری‌های کبدی نظیر سیروز و هپاتیت و … ، میزان بیلی‌روبین خون بالا رود. در این هنگام، علائم زردی پوست و چشم‌ها در فرد ایجاد می‌شود که به آن یرقان گفته می‌شود.
آزمایش زمان پروترومبین ( PT )، آزمایشی است که برای کمک به شناسایی و تشخیص یک اختلال خون‌ریزی یا اختلال لخته بیش از حد، مورد استفاده قرار می گیرد. هنگامی که شما در حال مصرف وارفارین هستید یا زمانی که شما دچار خون‌ریزی طولانی مدت غیر قابل توضیح و یا لخته‌های خونی نامناسب باشید، انجام تست PT برای شما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
آزمون زمان ترومبوپلاستین نسبی (PTT) کمک می‌کند تا پزشکان توانایی بدن برای لخته‌شدن خون ارزیابی کنند. هنگامی‌که جایی از بدن خون‌ریزی کند، یک سری از واکنش‌های شناخته‌شده به‌عنوان (آبشار انعقادی) برای روند انعقادی بدن برای جلوگیری از ریزش خون استفاده می شوند.
غده‌ی تیروئید، یُد موجود در غذا را جذب می‌کند و هورمون‌های تیروئید، برای رشد نرمال مغز و دستگاه عصبی، به‌خصوص در سه سال اوّل زندگی ضروری هستند. در صورت عملکرد نامناسب غده‌ی تیروئید، ممکن است عقب‌ماندگی ذهنی بروز کند.
کودکان، برای رشد مناسب در سنین بالاتر، و بزرگسالان برای متابولیسم منظم و تنظیم سوخت و ساز بدن به هورمون‌های تیروئیدی نیازمند هستند.
غده تیروئید، با استفاده از ید موجود در مواد غذایی دو هورمون می‌سازد:
تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3)، اغلب برای بررسی روند درمان پرکاری تیروئید انجام می‌شوند.
تیروئید دو هورمون اصلی در جریان خون ترشح می‌کند. یکی از این هورمون‌ها تیروکسین است که حاوی چهار اتم ید بوده و اغلب به آن T4 گفته می‌شود. این هورمون، به نوبه‌ی خود، به تری‌یدوتیرونین (T3) تبدیل می‌شود، که حاوی سه اتم ید است. از بین این دو، این T3 است که از نظر بیولوژیکی فعال بوده و متابولیسم بدن را تنظیم می‌کند.
این ماده، منبع اصلی تأمین انرژی در تمام موجودات زنده است. برای اندازه‌گیری قند خون، فرد حتماً باید ناشتا باشد، یعنی بعد از مدت کوتاهی گرسنگی، قند خون قابل اندازه‌گیری است. این مدت حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت می‌باشد. اگر سطح قند خون فردی بعد از ۱۲ ساعت ناشتایی، بیشتر از ۱۰۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نشان‌دهنده‌ی استعداد ابتلاء وی به دیابت، طی ده سال آینده است.
میزان نرمال قند خون بین حداقل 70 – 65 و حداکثر 110 – 100 در محدوده‌ی بالا می‌باشد، البته افزایش خفیف قند خون، ممکن است در اثر دریافت اخیر فرد باشد و اگر در آزمایشات مکرر میزان آن تغییری نکرد، فرد نیاز به توصیه‌های رژیمی برای پیشگیری از ابتلاء به دیابت در آینده دارد.
اوره ماده‌ی زائد حاصل از سوخت و ساز پروتئین‌ها است که در کبد تولید و از راه کلیه‌ها دفع می‌شود. در نتیجه، هرگاه مقدار مصرف (سوخت و ساز) پروتئین افزایش می‌یابد (مثلاً در اثر پرخوری گوشت و یا خون‌ریزی گوارشی) که یا فعالیت کلیه ها دچار اختلال شود و یا غلظت خون افزایش خواهد یافت.
مثلاً در پی اسهال طولانی و شدید مقدار آن افزایش می‌یابد. لذا از این آزمایش عمدتاً برای بررسی وضعیت آب بدن و تا حدی فعالیت کلیه‌ها استفاده می‌شود.
اسید اوریک توسط کلیه‌ها به‌صورت ادرار و مقدار اندکی نیز توسط مدفوع از بدن دفع می‌شود. اگر تولید اسید اوریک افزایش یابد یا کلیه‌ها نتوانند آن را دفع کنند، مقدار اسید اوریک در خون افزایش می‌یابد.
مقادیر بالای اسید اوریک می‌تواند منجر به ایجاد کریستال‌های سخت در مفاصل شود. به این حالت نقرس گفته می‌شود که در صورت عدم درمان، عوارضی بر جای می‌گذارد. همچنین اسید اوریک بالا باعث ساخت سنگ‌های کلیوی یا نارسایی کلیوی می‌شود.
کراتین در عضلات یافت می‌شود سطح کراتینین در خون، اطلاعاتی را در مورد عملکرد کلیه‌ها به ما می‌دهد.
کراتینین، یکی از مواردی است که به صورت نرمال توسط کلیه‌ها از جریان خون فیلترشده و به ادرار سرازیر می‌شود. بنابراین سطح کراتینین خون، شاخص خوبی برای بررسی عملکرد کلیه‌ها می‌باشد.
کلسترول، ماده‌ی چرب و زرد رنگی است که در خون جریان دارد و افزایش سطح آن با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی رابطه‌ی مستقیم دارد. وجود کلسترول برای بدن حیاتی است، زیرا اعمال مهمی در بدن انجام می‌دهد. مثلاً برای عملکرد فیبرهای عصبی، تشکیل نمک‌های صفراوی، حفظ ساختمان غشاء سلول‌ها و به‌عنوان پیش‌ساز هورمون‌های جنسی در بدن کاربرد دارد.
میزان بالای آن در آزمایش، نشان‌دهنده‌ی افزایش مصرف قند و کربوهیدرات و چربی در رژیم است و سطوح پایین آن نشان‌دهنده‌ی چربی کم در رژیم، سوء تغذیه و …. می‌باشد. تقریباً ۴۰ درصد کلسترول از منابع غذایی تأمین می‌گردد و بقیه نیز توسط خود بدن ساخته می‌شود.
HDL به کلسترول خوب معروف است، زیرا وظیفه‌ی آن برداشت کلسترول اضافی از دیواره‌ی رگ‌ها و انتقال آن به کبد برای دفع کلسترول می‌باشد. میزان کم HDL در آزمایش، نشان‌دهنده‌ی دریافت رژیم غنی از کربوهیدرات تصفیه شده است. میزان HDL، حدود ۲۰ درصد کل کلسترول است. در بعضی از آزمایشات، نسبت chol/HDL نیز گزارش شده، که بهتر است کمتر از ۵ باشد.
مناسب‌ترین میزان آن در مردان بزرگسال بیشتر از ۴۰ و در زنان بزرگسال بیشتر از ۵۰ است. هر چقدر این مقادیر بیشتر باشند، از نظر سلامتی مناسب‌تر است. در واقع نسبت LDL/HDL ارزش تشخیصی زیادی دارد و بهتر است این نسبت کمتر از ۳ باشد. در افرادی که در آنها این نسبت بین 6 – 3 قرار دارد، جزو گروه ریسک متوسط هستند و اگر این نسبت بیشتر از ۶ باشد، فرد در گروه پر خطر برای ابتلاء به بیماری‌های قلبی قرار می‌گیرند.
کلسترول بد، در واقع برای بدن ضروری است. چون کلسترول ساخته شده در کبد را برای نیازهای ساختمانی سلول حمل می‌نماید، اما مقادیر اضافی آن، در دیواره‌ی رگ‌ها و بافت‌ها رسوب می‌کند.
توصیه‌ی پزشکان، کاهش سطح LDL به کمتر از ۱۳۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است؛ که البته در افرادی که دچار بیماری‌های قلبی هستند، بهتر است حتی به کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر هم برسد.
تری گلیسیرید در واقع دسته‌ای از چربی‌های بدن هستند که به‌عنوان سوخت و تأمین‌کننده‌ی انرژی برای متابولیسم بدن به کار می‌روند. افزایش سطح آنها در خون، معمولاً نشانه‌ی دریافت زیاد کربوهیدرات است و کاهش آن در هیپرتیروئیدی، سوء تغذیه و سوء جذب مشاهده شده و در مقایسه با کلسترول، ارتباط ضعیف‌تری با بیماری‌های قلبی دارد.
تغییر سطح آن به دریافت‌های اخیر غذایی بسیار حساس است (خوردن غذای سبک قبل از آزمایش و حتی‌الامکان مصرف آن، عصر روز قبل به‌طوری که ۱۲ ساعت ناشتا بودن رعایت شود، یکی از همین دلایل است).
تست کلسیم، تست تشخیصی پیشنهادی برای بیماری‌های سنگ کلیه، بیماری‌های استخوانی و بیماری‌های عصبی و در واقع بررسی شرایط استخوان‌ها، قلب، اعصاب، کلیه و دندان‌هاست.
همچنین زمانی که علائم قابل توجهی از افزایش و یا کاهش غلظت کلسیم دیده می‌شود ، این آزمایش درخواست می‌گردد.
در یک فرد سالم و بالغ، آهن مورد نیاز از طریق مواد غذایی که مصرف می‌کند، تأمین می‌شود. در آقایان، حتی اگر آهن مصرف نکنند، میزان ذخیره‌ی آهن در بدنشان برای سال‌ها کافیست. هرچند در برخی موارد، آقایان به علت نوع رژیم غذایی دچار کم‌خونی فقر آهن می‌شوند، اما خانم‌ها می‌بایست، میزان ذخیره‌ی آهن در بدنشان را به‌طور مکرر، کنترل نمایند.
جهت بررسی توانایی بدن در انتقال آهن درون خون، جهت بررسی وجود کم‌خونی و جهت تأیید علت التهاب بعضی از اندام‌ها و وجود علائمی‌از بیماری‌های مختلف این آزمایش درخواست می‌شود.
تست ترانسفرین، TIBC و اشباع ترانسفرین همراه با آزمایش آهن خون انجام می‌شود که به برآورد مقدار آهن در بدن بوسیله‌ی اندازه‌گیری چندین ماده در خون کمک می‌کند. این تست‌ها اغلب با هم تجویز می‌شود و نتایج با همدیگر انطباق پیدا می‌کنند تا به تشخیص و کنترل کمبود یا ازدیاد آهن خون کمک کند.
آزمایش پتاسیم خون جهت بررسی درمان سطح خیلی کم یا زیاد پتاسیم در افرادی که فشار خون بالا دارند بوده که ممکن است، مشکل کلیه یا فوق کلیه داشته باشند. میزان طبیعی پتاسیم خون برابر با ۳٫۶ تا ۵٫۲ میلی مول در لیتر است.
اگر میزان پتاسیم خون، بالاتر از ۷ میلی‌مول در لیتر و یا کمتر از ۲٫۵ میلی‌مول در لیتر باشد، خطرناک است و نیاز فوری به درمان پزشکی دارد. این نکته را هم در نظر داشته باشید که پاره‌شدن سلول‌های خونی هنگام گرفتن خون از رگ فرد، باعث ورود پتاسیم این سلول‌ها به خون‌شده و به اشتباه میزان پتاسیم خون نشان داده شود.
در این آزمایش، میزان سدیم خون بررسی می‌شود. سدیم هم الکترولیت و هم ماده‌ی معدنی و به برقراری تعادل آب و الکترولیت بدن کمک می‌کند. سدیم در عملکرد اعصاب و عضلات نقش دارد.
کمبود سدیم ناشایع است و اغلب در اثر نارسایی قلبی، سوء تغذیه و یا اسهال ایجاد می‌شود؛ لذا انجام این تست جهت بررسی تعادل آب و سدیم بدن، یافتن علائم مربوط به سطح کم یا زیاد سدیم و بررسی پیشرفت بیماری‌های کلیوی و یا آدرنال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آمادگی خاصی برای انجام این تست نیاز نیست.
فسفات یک ذره‌ی بار‌دار یا همان یون است که حاوی فسفر معدنی می‌باشد. بدن برای ساخت استخوان‌ها و دندان‌ها، حفظ عملکرد عصبی و انقباض عضلات به فسفر احتیاج دارد.
آزمایش فسفر جهت بررسی مشکلات غدد داخلی مثل غده پاراتیروئید و بررسی سطح فسفات در هنگام شک به بیماری کلیوی یا استخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حدود ۸۵% از فسفر بدن به شکل فسفات در استخوان‌ها یافت می‌شود. بقیه‌ی آن نیز، در بافت‌های سراسر بدن ذخیره می‌شود. کلسیم و فسفات بر خلاف جهت یکدیگر عمل می‌کنند و به موازات افزایش کلسیم، فسفات کاهش می‌یابد؛ اما این ارتباط بین کلسیم و فسفات در برخی بیماری‌ها یا عفونت‌ها مختل می‌شود. به همین دلیل معمولاً کلسیم و فسفر همزمان اندازه‌گیری می‌شوند.
معمولا ویتامین D همراه با کلسیم و فسفر اندازه‌گیری می‌شود و این سه در آزمایش خون مکمل یکدیگرند. در واقع این ویتامین، سطح کلسیم و فسفر موجود در بدن را تنظیم می‌کند. کمبود ویتامین D در بدن سبب پوکی استخوان، کاهش جذب فسفر و کلسیم، راشیتیسم، آلزایمر، بزرگ شدن سر و جمجمه، بروز مشکلاتی در ستون فقرات، کاهش تراکم استخوان، شکستگی‌های مکرر استخوان‌ها، اختلالات هورمونی، عفونت، بیماری سرطان و دیابت، مشکلات دهان و دندان و تضعیف عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌شود.
آنزیم‌های کبدی، به‌طور معمول داخل سلول‌های کبدی قرار دارند. زمانی که کبد دچار آسیب می‌شود، سلول‌های کبدی، آنزیم‌ها را وارد جریان خون می‌کنند، بالارفتن سطح آنزیم‌ها در خون، نشانه‌ی آسیب کبدی است ( AST-SGOT ) . به‌طور طبیعی در انواع مختلف بافت‌ها از قبیل کبد، قلب، ماهیچه، کلیه و مغز قرار دارد.
این آنزیم در هنگام آسیب به هریک از این بافت‌ها، وارد خون می‌شود. برای مثال میزان غلظت سرمی آن در هنگام حمله‌های قلبی و مشکلات ماهیچه‌ای افزایش می‌یابد. قسمت عمده‌ی ( ALT-SGPT ) ، برعکس AST ،به‌طور طبیعی در کبد یافت می‌شود.
هرچند نمی‌توان گفت که این آنزیم، منحصراً در کبد قرار دارد؛ اما کبد جایی است که در برگیرنده‌ی بیشترین غلظت این آنزیم است. این آنزیم در نتیجه‌ی آسیب کبدی وارد خون می‌گردد. بنابراین، می‌توان از این آنزیم، به‌عنوان شناساگر ویژه موقعیت کبدی استفاده کرد.
غربالگری در مردان برای سرطان پروستات و یا برای بررسی بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات (BPH) و التهاب پروستات صورت می‌گیرد. در خون مردان مقدار کمی PSA وجود دارد. افزایش مقدار PSA ممکن است نشان‌دهنده‌ی مشکلی در غده‌ی پروستات باشد، اما الزاماً نشان دهنده‌ی سرطان پروستات نیست.
بهتر است تمامی آقایان از ۵٠ سالگی به بعد، به صورت منظم و سالیانه تحت بررسی آزمایش پروستات قرار بگیرند.
آنالیز ادرار یا آزمایش ادرار که ساده‌ترین نوع آزمایش است؛ معمولاً برای عفونت‌های دستگاه ادرار (کلیه‌ها، حالب و مثانه)، تعیین وجود قند و ادرار در بیماران دیابتی، وجود سنگ کلیه، فشار خون بالا و بعضی بیماری‌های کلیوی و کبدی خاص انجام می‌شود. در بسیاری از بررسی‌های روتین هم، آنالیز ادرار برای تعیین سلامت عمومی بدن درخواست می‌شود.
آزمایش کشت ادرار بیشتر به منظور بررسی حضور میکروب‌ها در خون، ترشحات بدن و همچنین باکتری‌ها در واژن استفاده می‌شود، زیرا عاملی اصلی در بروز عفونت‌ها در بدن، از طریق مجاری ادراری وارد بدن می‌شوند ،برای تعیین وجود عفونت در مجاری ادراری از آزمایش کشت ادرار استفاده می‌کنند .
معمولاً در صورتی که جواب آزمایش کشت ادرار منفی باشد؛ فرد عفونتی در بدن خود ندارد. منفی‌بودن آزمایش کشت ادرار نیز می‌تواند به معنی پایین‌بودن میزان ارگانیسم‌های کشت باشد. در صورتی که میزان ارگانیسم‌های کشت بالا باشد نیز، آزمایش کشت ادرار مثبت و فرد به عفونت مبتلا می‌باشد.